Նանե Պլուզյանի Ուսումնական բլոգ

Սովորել-Ատոմի զանգված։ Հարաբերական ատոմային զանգված։

Էջ՝ 58-62

Չնայած քիմիական տարրերի ատոմները չափազանց փոքր են, դրանց զանգվածներն, այնուամենայնիվ, չափելի են: Ֆիզիկոսներին հաջողվել է որոշել ատոմների զանգվածները:  

Օրինակ, ածխածին տարրի ատոմի իրական զանգվածը 0,000 000 000 000 000 000 000 002 գ է (2⋅10−23 գ կամ 2⋅10−26 կգ):  Դա շատ փոքր թիվ է, որով հաշվումներ կատարելը հարմար չէ:  Նման փոքր թվերով են արտահայտվում նաև մնացած բոլոր քիմիական տարրերի ատոմների զանգվածները, որոնք որոշվում են հետազոտման ժամանակակից եղանակներով:

Այդպիսի փոքր թվերից ու դրանց հետ հաշվարկներ կատարելու անհրաժեշտությունից ձերբազատվելու նպատակով ատոմների զանգվածների որոշման համար կիրառվում է զանգվածի ատոմային միավորը (զ.ա.մ.):

Զանգվածի ատոմային միավորը ածխածնի ատոմի զանգվածի 1/12  մասն է՝ m(C)/12=1 զ.ա.մ.,

զ.ա.մ.=1,66⋅10−27կգ, կամ 1,66⋅10−24գ, որը մոտավորապես հավասար է ջրածնային միավորին:

Հաճախ օգտվում են հարաբերական ատոմային զանգված հասկացությունից: Հարաբերական ատոմային զանգվածը նշանակվում է  Ar -ով, որտեղ r -ը լատիներեն relative (հարաբերական) բառի սկզբնատառն է:

Հարաբերական ատոմային զանգվածը չափողականություն չունի, այն հարաբերական մեծություն է:

Տարրի հարաբերական ատոմային զանգվածը ցույց է տալիս, թե այդ տարրի մեկ ատոմի զանգվածը (m0)  քանի՞ անգամ է գերազանցում զանգվածի ատոմային միավորը:

Օրինակ՝ Ar (կալցիում) =40: Սա նշանակում է, որ կալցիումի մեկ ատոմի զանգվածը  40 անգամ մեծ է զանգվածի ատոմային միավորից:

Ատոմի զանգվածը` զանգվածի ատոմային միավորներով արտահայտված, և ատոմի հարաբերական ատոմային զանգվածը թվային արժեքներով միմյանց հավասար են:

m0(Zn)=65 զ.ա.մ.  m0(Li)=7  զ.ա.մ. m0(Cu)=64   զ.ա.մ.
Ar(Zn)=65 Ar(Li)=7 Ar(Cu)=64

Քիմիական տարրի հարաբերական ատոմային զանգվածն իմանալով՝ կարող ենք որոշել տարրի մեկ ատոմի իրական զանգվածը: Այդ նպատակով տարրի հարաբերական ատոմային զանգվածը բազմապատկում ենք զանգվածի ատոմային միավորով.

Օրինակ`

m0(կալցիումը)=Ar(կալցիում)⋅1,66⋅IO−27=40⋅1,66⋅IO−27 կգ=6,64⋅IO−26 կգ,այսինքն՝m0(Ca) =6,64⋅IO−26 կգկամ6,64⋅IO−23գ:

Բոլոր տարրերի հարաբերական ատոմային զանգվածները ներկայացված են Դ.Ի.Մենդելեևի քիմիական տարրերի պարբերական համակարգում:

Յուրաքանչյուր քիմիական տարր ունի հարաբերական ատոմային զանգվածի որոշակի արժեք:

Դուք ծանոթացաք ատոմի քանակական բնութագրին` ատոմի զանգվածին և հարաբերական ատոմային զանգվածին: Այժմ կարելի է ասել, որ տարրի քիմիական նշանը ցույց է տալիս նաև նրա հարաբերական ատոմային զանգվածը:

Հարաբերական ատոմային զանգվածը(Ar) տարրի մեկ ատոմի զանգվածի հարաբերությունն է զանգվածի ատոմային միավորին (զ.ա.մ.):

Դու արդեն գիտես

Ընդունված է ատոմները համարել գնդաձև մարմիններ: Ատոմները շատ փոքր մասնիկներ են, հետևաբար դրանց իրական զանգվածներն ունեն փոքր արժեքներ:

Ատոմների իրական զանգվածների փոխարեն առաջարկվել է տարրի հարաբերական ատոմային զանգված (A) հասկացությունը:

Որպես զանգվածի ատոմային միավոր (զ.ա.մ.) ընդունված է ածխածին տարրի C իզոտոպի զանգվածի (1,993 · 10-20 կգ) 12 մասը.

Հարաբերական ատոմային զանգվածը (A) ցույց է տալիս, թե ցանկացած տարրի մեկ ատոմի զանգվածը (m) քանի անգամ է գերազանցում զանգվածի ատոմային միավորը` ածխածին տարրի 12C իզոտոպի զանգվածի 1/12 մասը (1,66 — • 10/27^10 կգ):

Դու արդեն կարող ես

Տարբերել ատոմի զանգված (m) և հարա- բերական ատոմային զանգված (A,) հասկա ցությունները:

Սահմանել զանգվածի ատոմային միավորը (զ.ա.մ.) որպես °C-իզոտոպի զանգվածի 1/12 մաս: Հաշվել ատոմի իրական զանգվածը (գ, կգ), եթե հայտնի է տարրի A, -ը, և հակառակը:

Գործնական աշխատանք

Կշռի՛ր 1 թեյի, 1 ճաշի գդալ և 1 շերեփ աղի զանգվածը:

Համեմատի՛ր.

ա) 1 թեյի գդալ աղի զանգվածը քանի՞ անգամ է փոքր 1 ճաշի գդալ աղի զանգվածից

Պատասխանել հարցերին

• Ո՞ր տարրի ատոմի զանգվածն է ամենափոքրը:

Ածխածնի ատոմի զանգվածն է ամենափոքրը։

• Ի՞նչ է ցույց տալիս տարրի հարաբերական ատոմային զանգվածը:

Հարաբերական ատոմային զանգվածը ցույց է տալիս, թե տվյալ տարրի ատոմի զանգվածը, քանի անգամ է մեծ ածխածնի ատոմի զանգվածից։ 

• Պարզաբանի՛ր զանգվածի ատոմային միավոր հասկացությունը:

Զանգվածի ատոմային միավորը ածխածնի ատոմի զանգվածի 1/12  մասն է՝ m(C)/12=1 զ.ա.մ., 

• Գրի՛ր ա) մագնեզիում, բ) քլոր, գ) կալցիում, դ) պղինձ տարրերի քիմիական նշանները: Հաշվի՛ր այդ տարրերի մեկ ատոմի իրական զանգվածները։

ա) մագնեզիում –Mg

բ) քլոր – Cl

գ) կալցիում – Ca – Ar(Ca)=40

դ) պղինձ — Cu – Ar(Cu)=64

• Ջրիմուռների կառուցվածքը և բազմացումը

Ջրիմուռները բուսական օրգանիզմներ են։ Նրանք բաժանվում են 3 տեսակի՝ միաբջիջ, բազմաբջիջ և գաղութային, բայց իրականում կա մոտ 300․000 տեսակի ջրիմուռներ:

• Ջրիմուռները ինչ նշանակություն ունեն մարդու կյանքում

Ջրիմուռները կարևոր են մարդկանց համար, քանի որ նրանք հարստացնում են ջուրը թթվածնով և ծառայում են սնունդ։

• Մամուռների կառուցվածք և տարածվածություն

Մամուռները հիմնականում հանդիպում են խոնավ վայրերում, այդ թվում՝ խոնավ անտառներում, ճահճուտներում, մարգագետիններում և տունդրաներում: Նրանք հաճախ աճում են նաև ստվերոտ և կիսաստվերոտ տարածքներում, ինչպես նաև քարերի ու ժայռերի վրա:

• Սպորավոր բույսերի ընդհանուր բնութագիրը

Սպորավոր բույսերը, հատկապես պտերանմանները, 300−350 միլիոն տարի առաջ գերիշխում էին Երկրի էկոհամակարգերում, քանի որ այդ ժամանակ Երկրի կլիման խոնավ և տաք էր։ Սֆագնո մամուռ կարող է իր զանգվածից 20-25 անգամ ավելի շատ ջուր ներծծել և քայքայման պայմաններում վերածվել տորֆի։

• Սպորավոր բույսերի բազմացում
• Ծաղկավոր բույսերի կառուցվածք

Ծածկասերմերը երկրագնդի բուսականության մեծամասնությունն են՝ մոտ 250,000 տեսակ, և աճում են բոլոր կլիմայական գոտիներում: Ծածկասերմերի կազմը ներառում է վեգետատիվ և գեներատիվ օրգաներ։ Նաև լինում են տարբեր տեսակի տերևներ օրինակ ՝ Պարզ տերևներ, Բարդ տերևներ, Ամբողջահեզր տերև, սղոցաեզր տերևներ, ցանցաջիղ տերևներ, աղեղ նաջիղ և զուգահեռաջիր տերևներ։ Ծաղկավոր բույսերը բաժանվում են երկու խմբի՝ համաձայն սերմի շաքիլների քանակի. Միաշաքիլավոր բույսեր և երկշաքիլավոր բույսեր։ 

•  Ծաղկավոր բույսերի՝ տերևի և արմատի կառուցվածք

Արմատային համակարգը բաժանվում է երկու մասի՝ առանցքային և փնջաձև։ Լինում են տարբեր տեսակի տերևներ օրինակ ՝ Պարզ տերևներ, Բարդ տերևներ, Ամբողջահեզր տերև, սղոցաեզր տերևներ, ցանցաջիղ տերևներ, աղեղ նաջիղ և զուգահեռաջիր տերևներ։

• Նոյեմբեր ամսվա աշխատանք՝

Ծաղկավոր բույսերի բազմացում, Ծածկասերմ ( ծաղկավոր ) բույսերի կառուցվածքը, Սպորավոր բույսերի ընդհանուր բնութագիր, Կանաչ մամուռներ,  Ջրիմուռների կառուցվածքը, տեսակները և տարածվածությունը

Ուրբաթ` Կարդա’ Վիլյամ Սարոյանի <<Վելվետե շալվարը>> պատմվածքը։

1.Անծանոթ բառերը բառարանի օգնությամբ բացատրի՛ր:

չարաբաստիկ-դժբախտ, տհաճ

հաճոյանալ- մեկին դուր գալ՝ հաճելի լինել

վելվետե-կտորի տեսակ

2.Գրավոր ներկայացրո՛ւ, թե ինչի՞ մասին էր պատմվածքը, ի՞նչ սովորեցիր։

Հեղինակը շատ ծանր էր տանում իր աղքատ լինելը և այն միտքը,որ որևէ մեկը կարող էր իրեն խղճալ։Եվ այդ վելվետե շալվարն ու այն տառապանքները, ինչի միջով նա անցավ առիթ դարձան նրա առաջ գնալու և նպատակներին հասնելու համար։

3.Պատմությունից առանձնացրո՛ւ քեզ համար ամենից տպավորիչ հատվածը և հիմնավորի՛ր։

 Միայն թե չփորձեք տալ ինձ ձեր հին շալվարը, կգոռամ ես նրանց երեսին: Չփորձեք բարի լինել իմ նկատմամբ: Ես չեմ ուզում ձեր հին շալվարը, ես ոչ էլ ձեր նոր շալվարն եմ ուզում: Ես ուզում եմ խանութից գնված իմ սեփական շալվարն ունենալ, բոլորովին նոր, ճիշտ իմ վրայով, պիտակը, անվանումը, ամեն ինչ տեղը-տեղին: Ես ուզում եմ իմ սեփական գրողի տարած շալվարն ունենալ, այլ ոչ թե որևէ մեկի: Ես աշխարհ եմ եկել և ուզում եմ իմ շալվարն ունենալ:

Այս հատվածը կարդալիս կարելի է նկատել, որ գլխավոր հերոսը արտահայտում է ուժեղ անհանգստություն և պահանջներ, կապված ինքնատիպության և ինքնուրույնության հետ:

4.Պատմվածքից դուրս գրի’ր երեքական պատմողական, բացականչական, հրամայական, հարցական նախադասություններ։

Պատմողական նախադասություններ։

• Մարդկության մեծամասնությունը, եթե չասենք երբեք, ապա խիստ հազվադեպ է խորհում այն մասին, թե ինչ կարևոր բան է շալվարը:
• Ես ընդամենը մի շալվար ունեի, իմ քեռու շալվարը, որը հնաձև էր ու կարկատանների մեջ կորած:
• Մի քանի ամիս հագա իմ քեռու շալվարը և դրանք իմ կյանքի ամենադժբախտ ամիսներն էին:

Continue reading “Վելվետե շալվարը” →

Դասագրքի հղումը

Նոր դասագրքի հղումը

Նոյեմբերի 25-ից դեկտեմբերի 1

Սիրելի՛ ընկերներ, այս շաբաթվա անելիքները շատ են, ամփոփելու ենք նոյեմբեր ամիսը, խնդրում ենք կրկնել նոյեմբեր ամսվա առաջադրանքները, նաև ներկայացնելու եք հետևյալ թեման, որը քննարկել ենք դասարանում․

• Ծաղկավոր  բույսերի բազմացում․
• Նոր դասագիրք- էջ 63

Ծածկասերմ բույսերի բազմացումը

Ծաղկավոր բույսերը բազմանում են երկու եղանակով՝ անսեռ (վեգետատիվ) և սեռական (ծաղիկների միջոցով): Վեգետատիվ բազմացումը տեղի է ունենում արմատների, տերևների կամ ցողունային կտրոնների միջոցով, իսկ սեռական բազմացումը՝ ծաղիկներում:

Ծաղիկն ունի արական (առէջ) և իգական (վարսանդ) օրգաններ։ Պոշոտումը տեղի է ունենում, երբ արական փոշեհատիկը տեղափոխվում է իգական վարսանդի վրա։ Սա կարող է լինել խաչաձև (մեկ ծաղկից մյուսը) կամ ինքնափոշոտում (միայն նույն ծաղիկում):

Բեղմնավորումը տեղի է ունենում, երբ արական գամետը բեղմնավորում է ձվաբջիջը, իսկ երկրորդը՝ կենտրոնական բջիջը, ինչը կոչվում է կրկնակի բեղմնավորում։ Այս գործընթացի արդյունքում ձևավորվում է սերմ և պտուղ։

Լրացուցիչ առաջադրանք, պատասխանել հարցերին․

• Ի՞նչ եղանակով են կատարվում  ծածկասերմ բույսերի բազմացումը

Ծածկասերմ բույսերը բազմանում են երկու եղանակով՝ անսեռ և սեռական։

• Ո՞րն է ծածկասերմ բույսերի սերմերով բազմացման օրգանները

Ծածկասերմ բույսերի սերմերով բազմացման օրգանները են՝  ծաղիկը, առէջը, վարսանդը, սերմը, պտուղը։

• Նկարագրեք խաչաձև փոշոտումը

• Նկարագրեք ինքնափոշոտումը

Ինքնափոշոտումը այն գործընթացն է, երբ փոշեհատիկը տեղափոխվում է նույն ծաղկի վարսանդի վրա։ Այսպիսով, փոշոտումը տեղի է ունենում հենց նույն ծաղիկում, առանց արտաքին օգնության։

Ներկայացնելու եմ նոր թեմա․

• Ֆոտոսինթեզ և բջջային շնչառություն
• Նոր դասագրք- էջ՝ 68

Դաս 12

Դաս 17 

Բառարան

Լևանտ | Միջերկրածովքի տարածաշրջանի արևելյան հատվածի երկրների ընդհանուր անվանումը

Դաշինք | պաշտոնական համաձայնություն երկու կամ ավելի պետությունների միջև պատերազմի դեպքում փոխադարձ աջակցության վերաբերյալ

Ք. ա. II դարից սկսած՝ միջազգային ասպարեզում գրեթե միաժամանակ հանդես են գալիս Հռոմը, Պարթևստանը և Մեծ Հայքը: Այս պետություններն ավելի ու ավելի վճռական ազդեցություն էին գործում Արևելյան Միջերկրածովքի հելլենիստական պետությունների վրա: Մեծ չափով ուժեղանում է Պարթևական թագավորությունը:

Գրավելով Պարսկաստանը, Ատրպատականը և Միջագետքը՝ պարթևները Արտաշես I-ի կառավարման տարիներից հետո սպառնալիք են դառնում Հայաստանի համար։ Պարթևական թագավորության հետ գրեթե միաժամանակ Արևելքում իր նվաճումներն է սկսում նաև Հանրապետական Հռոմը: Երբ հռոմեական զորքերը նվաճում են Հայաստանին սահմանակից Կապադովկիան, անմիջական սպառնալիք է ստեղծվում նաև Հայաստանի համար: Այսպիսին էր վիճակը, երբ Ք. ա. 95 թ. Մեծ Հայքում գահ է բարձրանում Տիգրան II-ը, որը մինչ այդ պատանդ էր Պարթևական թագավորությունում: Ք. ա. 115 թ. Արտավազդ I արքան պարտություն էր կրել պարթևներից և ստիպված իր զարմիկին պատանդ էր ուղարկել նրանց մոտ:

Հոր՝ Տիգրան I-ի մահից հետո Տիգրան II-ը ստիպված էր որպես փրկագին պարթևներին զիջել հարավ-արևելքից Պարթևստանին սահմանակցող «Յոթանասուն հովիտներ» կոչված տեղանքը: Պարթևների Միհրդատ II արքան օգնում է նրան գահ բարձրանալ:

Մեծ Հայքի ամբողջականության վերականգնումը

Տիգրան II-ը գահ բարձրացավ շատ բարեպատեհ ժամանակահատվածում: Հռոմեական իշխանությունը Փոքր Ասիայում մեծապես խարխլվել էր Պոնտոսի թագավոր Միհրդատ VI Եվպատորի ռազմական արշավանքների պատճառով։ Միհրդատը սպառնում էր հռոմեացիներին ընդհանրապես վտարել Ասիայից: Օգտվելով այս իրավիճակից, իսկ թիկունքում ունենալով պարթևական աջակցությունը՝ Տիգրան արքան առաջին հերթին Ծոփքը վերամիացրեց Մեծ Հայքին: Մի բան, որը չէր հաջողվել նրա նշանավոր պապին՝ Արտաշես I-ին: Ք. ա. 94 թ. Տիգրանի զորքը մտավ Ծոփք և առանց դժվարության գրավեց այն: Այս և հետագա իրադարձությունները թույլ են տալիս ենթադրել, որ Տիգրանն ուներ Հայաստանի ներքին ու արտաքին քաղաքականության մի ծավալուն ծրագիր, որը մտահղացել էր դեռ պատանդ եղած ժամանակ:

Ծոփքի միացումը միջազգային ասպարեզ դուրս գալու առաջին քայլն էր Հայաստանի համար: Հաջորդ քայլը եղավ Հռոմի աճող վտանգի չեզոքացումը Պոնտոսի հետ դաշինք կնքելու միջոցով։ Ք. ա. 94 թ. կնքվեց հայ-պոնտական դաշինքը, ըստ որի՝ Հայաստանը պարտավորվում էր ռազմական աջակցություն ցույց տալ Պոնտոսին ընդդեմ Կապադովկիայի: Նվաճվող քաղաքներն ու հողերը պատկանելու էին Միհրդատին, իսկ շարժական գույքն ու գերիները՝ Տիգրանին: Դաշինքն ամրապնդվեց Տիգրանի և Միհրդատի դստեր՝ Կլեոպատրայի ամուսնությամբ։ Տիգրանը նպատակ ուներ այդ դաշինքով կանխել Հայաստանի արևմտյան սահմաններում Հռոմի տիրապետության հաստատումը։ Թեպետ նա հակադրվում էր հռոմեական շահերին, բայց և Հայաստանի դիրքերն էր ամրապնդում ժամանակի քաղաքական համատեքստում։ Արդյունքում Ք. ա. 93 թ. հայ-պոնտական զորքերը նվաճեցին Կապադովկիան:

Տիգրան Մեծի նվաճումները

Հայ-պոնտական դաշինքին ընդդեմ՝ Ք. ա. 92 թ. կնքվեց հռոմեա-պարթևական ռազմական դաշինքը: Ըստ այս դաշինքի՝ կողմերը համաձայնության էին գալիս Եփրատ գետը համարել սահման Հռոմի և Պարթևստանի միջև: Նոր իրադրության պայմաններում Տիգրան II-ը անցավ հարձակողական քաղաքականության: Ք. ա. 87 թ. հայկական զորքերը հարձակվեցին Պարթևստանի վրա: Նախ հետ գրավեցին Յոթանասուն հովիտները, իսկ ապա գրավեցին Ատրպատականը, նաև Մարաստանը: Պարթևստանի Գոտերձ արքան հաշտություն խնդրեց։ Հաշտությունը կնքվեց Ք. ա. 85 թ.։ Պարթևստանի արքան հրաժարվեց Ատրպատականից և Հյուսիսային Միջագետքից, ինչպես նաև «արքայից արքա» տիտղոսից՝ այդպիսով ընդունելով հայոց թագավորի գերիշխանությունը:

Այնուհետև հայկական զորքերը մեկը մյուսի հետևից գրավեցին Հյուսիսային Միջագետքի երկրները՝ ընդհուպ մոտենալով Եփրատ գետին, հասնելով Սելևկյան թագավորությանը։ Ք. ա. 83 թ. գրավեցին Սելևկյանների մայրաքաղաք Անտիոքը, որը դարձավ Տիգրան Մեծի գլխավոր վարչական կենտրոնը Լևանտում։ Սելևկյաններից նա սեփականեց «աստված», ավելի ճիշտ՝ «աստվածային» տիտղոսը, որը նշված է նրա մետաղադրամների վրա։ Ասորիքի միացումից հետո արքան ձեռնամուխ եղավ Կոմմագենեի, Կիլիկիայի և ապա Փյունիկիայի նվաճմանը: Այսպիսով՝ Տիգրան Մեծի տերության սահմաններն ընդհուպ մոտեցել էին Եգիպտոսի սահմաններին:

Տիգրանակերտը՝ կայսրության մայրաքաղաք

Տիգրան Մեծի ստեղծած աշխարհակալ տերությունն այժմ ձգվում էր Միջերկրական ծովից մինչև Կասպից ծով: Գործող մայրաքաղաքը՝ Արտաշատը, մնացել էր տերության ծայր հյուսիսում և չէր կարող կատարել նորաստեղծ հսկայածավալ կայսրության կենտրոնի դերը: Այդ դերը չէր կարող ստանձնել նաև Անտիոքը, որը դուրս էր բուն հայկական հողերից։ Հույժ անհրաժեշտ էր դարձել նոր մայրաքաղաքի կառուցումը: Եվ ահա Ք. ա. 80-ական թթ. վերջերին սկսվեց նոր մայրաքաղաքի կառուցումը, որն արքայի անունով կոչվեց Տիգրանակերտ: Այն գտնվում էր Աղձնիք նահանգում՝ այն վայրում, որտեղ թագադրվել էր արքայազն Տիգրանը:

Նոր հիմնադրված մայրաքաղաքը բնակեցնելու նպատակով Տիգրան Մեծը հարկադրական մի շարք վերաբնակեցումներ կատարեց Կիլիկիայից, Կապադովկիայից և Միջագետքից։ Մայրաքաղաքում բնակեցվեցին նաև հայ ավագանու շատ ներկայացուցիչներ: Նոր մայրաքաղաքը գտնվում էր Աքեմենյան Արքայական ճանապարհի մոտ և շուտով ձեռք բերեց ռազմավարական և առևտրային առավելություններ՝ որպես միջազգային առևտրի աճող կենտրոն:

Հարցեր և առաջադրանքներ՝

1. Ներկայացրու: Ի՞նչ սպառնալիք էին Հայաստանի համար ներկայացնում Պարթևական թագավորությունն ու Հանրապետական Հռոմը մանրամասնել յուրաքանչյուրի համար:

Սպառնալիքն այն էր, որ Հռոմը և Պարթևստանը Հայաստանի մրցակիցներն էին, նրանք երեքն էլ տարածաշրջանի ամենահզոր երկրներն էին և, երբ Հռոմը և Պարթևստանը միավորվեցին շատ մեծ խնդիր առաջացավ Մեծ Հայքի համար։ Բացի դա Պարթևստանը ուներ Հայաստանից գրաված հողեր, որոնք պետք էր հետ վերադարձնել։ Այսպիսով Տիգրան II-ը անցավ հարձակողական քաղաքականության: Ք. ա. 87 թ. հայկական զորքերը հարձակվեցին Պարթևստանի վրա: Հետ գրավեց Յոթանասուն հովիտները, իսկ ապա գրավեց Ատրպատականը, նաև Մարաստանը:

2. Վերլուծի՛ր: Ի՞նչ հնարավորություններ և վտանգներ ստեղծեցին Հայաստանի համար Տիգրան Մեծի ռազմական նվաճումները։

Հնարավորությունները կայանում էին նրանում, որ երկիրը ընդլայնվում է, հզորանում է, զարգանում է և՛ տնտեսապես, և՛ ռազմական։ Վտանգներից էր այն, որ, երբ Տիգրան Մեծը նոր տարածքներ գրավեց, շատ անգամ տեղի ժողովուրդները չէին ցանկանում ենթարկվել Հայաստանի իշխանությանը։ Այդ տարածքների բնակիչները կարող էին կազմակերպել ապստամբություններ, որոնք խոչընդոտեին կայունությանը։

3. Բացատրի՛ր: Ինչո՞ւ արքայազն Տիգրանը համաձայնեց իր՝ հայոց գահին հաստատվելու դիմաց պարթևներին զիջել «Յոթանասուն հովիտները»

Տիգրան II-ը հասկանում էր, որ Պարթևստանն ուժեղ հարևան է, դրա համար պետք էր զիջումներ կատարել՝ խուսափելու հնարավոր պատերազմներից:

4. Ինչո՞վ էր Հռոմի համար վտանգավոր հայ-պոնտական դաշինքը:

Հայ-պոնտական դաշինքը կազմել էր լավ ծրագիր՝ նվաճվող քաղաքներն ու հողերը պատկանելու էին Միհրդատին, իսկ շարժական գույքն ու գերիները՝ Տիգրանին: Բացի դա Պոնտոսը նաև ուժեղ երկիր էր, որին գումարվում էր Հայաստանի մեծ ուժը։

5. Որո՞նք էին հայ-պոնտական դաշինքի ընձեռած հնարավորությունները Հայաստանի համար: Արդյո՞ք այն արդարացրեց Տիգրան II-ի հույսերը:

Հայ-պոնտական դաշինքի ընձեռած հնարավորությունները Հայաստանի համար այն էին, որ Պոնտոսը բավականին ուժեղ երկիր էր և բացի դա ըստ համաձայնագրի նրանք պետք է Հայաստանին տրամադրեին զենք և պատերազմից գերիներ և նրանք արդարացրեցին Տիգրան 2-ի հույսերը։

6. Ինչո՞ւ Տիգրան Մեծը չբավարարվեց Պարթևստանի նվաճմամբ ու արքայից արքայի տիտղոսով և նվաճեց նաև Սելևկյան թագավորությունն ու Լևանտի այլ երկրներ:

Նախ առաջին Տիգրան Մեծը իր բնավորությամբ այդպիսին էր, նա սիրում էր պարբերաբար գրավել տարբեր տարածքներ։ Սելևկյան թագավորությունն ու Լևանտը ունեին լավ տնտեսություն ու ռազմավարություն։ Տիգրան Մեծը գիտակցում էր, որ դրանք գրավելով՝ Հայաստանի համար բացվում էին նոր հնարավորություններ։ Բացի դա ինչքան ուժեղ լիներ Մեծ Հայքը այնքան Հռոմին դժվար կլիներ գրավել։

Կրճատած տաբերակ՝

33. Բառաշարքում գտնել վերջածանցավոր բառերը և ընդգծել ածանցները:
Վայրի, խոհուն, մրգատու, մականուն, փութկոտ, մուրացկան, առհավետ, արգելակ, գունեղ, ոսկեգույն, նվազագույն, բանակ, խորք, միածին, զայրույթ, դռնակ, միաբան, իշխան, հարսնացու:

34.Տրված կապակցություններում ընդգծված բառերով փոխաբերական իմաստով բառակապակցություն կազմիր:
Օրինակ՝ մաքուր սրբիչ-մաքուր հոգի
լուսավոր սենյակ-լուսավոր տնակ
բարձր սար-բարձր շենք
սև գրիչ-սև գնդակ
տափակ տանիք- տափակ մատրաս
սուր դանակ-սուր անկյուն
ծանր իր- ծանր գնդակ
խոր ձոր — խոր բաժակ

35. Կետերի փոխարեն գրիր ածանցներ:
Օրինակ՝ վազ.- վազք, վազորդ
արմավ.-արմավիր
ուժ.-ուժեղ
հարսն.-հարսնացու
տենչ.-տենչել
գործ.-գործնական
մետաղ.մետաղական
խռով.-խռովություն
փայլ.- փայլուն
վերջ.-վերջնական
հոտ.— հոտավետ
հուր.-
խնձոր.-խնձորենի

ա. առաջին բաղադրիչները՝ ….նվեր, գյուղաբնակ, արևածաղիկ, հյուրախաղ, հացատուն, երգչախումբ:
բ.  երկրորդ բաղադրիչները՝ մարդանման, հացահատիկ, զարդատուփ, հողաթափ, օդամղիչ, նավաստի

37.Կետերի փոխարեն գրիր համապատասխան տառը կամ երկհնչյունը:

1.Մի անգամ դեպի հարավ չվելիս ծիծեռնակները փորձանքի մեջ ընկան: Այդ տարի Շվեցարիայում ուժեղ ցրտից բոլոր միջատները սատկել էին; Դե, էլ ի՛նչ պիտի ուտեին ծիծեռնակները. չէ՞ որ շատ թռչունների նման նրանք էլ են միջատներով սնվում: Խեղճ ծիծեռնակները սովից ուժասպառ եղան ու վար ընկան: Բայց Շվեցարիայի բնակիչներն անօգնական չթողեցին նրանց, հավաքեցին, դրեցին տուփերի մեջ ու տարան երկաթուղային կայարան: Այդտեղից էլ հատուկ գնացքով արագ ու ապահով ուղարկեցին հարավ:

Չորեքշաբթի` 1.Ընտրի՛ր վերնագրերից մեկը և ստեղծագործի՛ր:

«Հրաժեշտ աշնանը»

Աշնան հեռացող շունչը թախծով է լցնում,
Սառն ու մռայլ երկնքը նորից կարոտ է բերում,
Տերևները դողում են՝ որպես մեղավոր,
Եվ գնում են, թողնելով միայն դատարկություն։

2.Շարունակե’ք աշխատել ձեր ձեւակերպած անհատական նախագծի շուրջ։

Աշխարհահռչակ մարզիկները